ضریب نمود رنگ و هر چیزی که باید بدانید
ضریب نمود رنگ یا بازتاب رنگ (Color Rendering Index) که به اختصار CRI هم گفته می شود، مدل دیده شدن رنگ اجسام تحت تأثیر تابش نور خورشید در چشم انسان است. رشد چشم انسان به نحوی است که با کمک نور خورشید امکان مشاهده رنگ های مختلف در کل اشیاء را دارد. نقطه تمایز چشم انسان با سایر موجودات در قدرت همین تشخیص رنگ است. بازه ای که برای CRI در نظر گرفته شده از 0 تا 100 است که بهترین آن 100 بوده و برای نور خورشید است و اگر تشخیص رنگ ممکن نباشد، ضریب نمود رنگ آن صفر گزارش می شود. در ادامه بیشتر با شاخص یا ضریب نمود رنگ آشنا خواهید شد.
کاربرد CRI در لامپ و روشنایی
همانطور که گفتیم هر چقدر CRI یک منبع نوری به عدد 100 نزدیکتر باشد، تشخیص رنگ آن در روشنایی بهتر خواهد بود و گزینه مناسبتری است. پس موقع خرید چراغ های روشنایی مثل چراغ های محوطه باید به دنبال چراغی باشید که ضریب نمود رنگ بالاتری دارد. به عبارتی هر چقدر CRI لامپ بیشتر باشد تشخیص اینکه نور لامپ از چه تعداد رنگ تشکیل شده برای ما راحتتر باشد و تعداد رنگ هایی که به چشم ما می رسند بیشتر خواهد بود پس اجسام اطراف خودمان را با رنگ های بیشتری هم خواهیم دید.
براساس تحقیقاتی که انجام گرفته چراغ و لامپ های LED که شاخص نمود رنگ بالای 80 دارند گزینه خوبی برای خرید هستند. معمولا برای مقایسه اینکه رنگ اجسام تحت منبع نور مدنظر با موقعی که تحت منبع نور مبنا هستند چقدر تفاوت دارد، از ضریب نمود رنگ کمک می گیرند.
دقت کنید که CRI با دمای رنگ نور کاملا متفاوت است. به عنوان مثال یک منبع نور فلورسنت با دمای رنگ نور 5000 کلوین (دمای رنگ نور در روز) شاید CRI معادل 75 داشته باشد و یک منبع نوری دیگر با همین مشخصات، CRI معادل 90 داشته باشد.
چرا باید CRI را در صنایع روشنایی جدی گرفت؟
همانطور که گفتیم عدد 100 به نور خورشید تعلق دارد چون طیف نوری را کامل در خود جای داده است و مابقی منابع نوری را براساس آن می سنجند. اگر در یک طیف نوری رنگ قرمز نباشد هر وسیله و اجسامی که در اطراف شما رنگ قرمز داشته باشد به رنگ واقعی خودشان دیده نخواهند شد. به همین دلیل است که در فروشگاه ها گاهی اوقات خریداران لباس را به بیرون از مغازه و زیر نور آفتاب می برند تا دقیقا متوجه شوند محصولی که قصد خرید آن را دارند چه رنگی است.
چطور از CRI برای خرید لامپ و چراغ استفاده کنیم؟
در مطالب قبلی بیان کردیم که موقع خرید وسایل روشنایی دقت کنید که هر چقدر CRI به عدد 100 نزدیکتر باشد و ترجیحا بالای 80 باشد گزینه مناسبتری است. به همین دلیل است که در جواهرفروشی ها، اتاق عمل، انبارهای صنعتی و موزه ها از LED با نمود رنگ بالای 90 استفاده می کنند چون دقت رنگ و امنیت بالا از درجه اهمیت بالایی برخوردار است.
برای منزل خود توصیه می کنیم از منبع نوری که CRI آن بین عدد 80 تا 90 است استفاده کنید. معمولا منابع نوری که CRI آن از عدد 80 کمتر است، رنگ تولید شده از آنها معمولا رنگ اجسام را عوض کرده و نمی توانید آنها را به رنگ واقعی خود ببینید.
CRI یا ضریب نمود رنگ را چطور اندازه گیری می کنند؟
برای اینکه CRI یک منبع نوری را بسنجند، 8 رنگ خاص در نظر می گیرند که نمرات مختلف بین آنها تقسیم شده و آنها را از R1 تا R8 نشان می دهند. سپس یکی از رنگ ها را به عنوان رنگ محصولات، رنگ مرجع در نظر می گیرند و میانگین امتیازات CRI کل رنگ ها به عنوان امتیاز کلی محصولات گزارش می کنند.
همانطور که بالاتر هم توضیح دادیم شاخص نمود رنگ یا CRI مشخص می کند که منبع نوری شما تا چه میزان کامل بوده و کدام طول موج ها را شامل شده و چقدر می توان با این منبع نوری، رنگ واقعی اجسام را دید. به این روش محاسبه و تعیین شاخص رنگ دهی، TM-30-15 می گویند که در سال 1974 معرفی شد و تا به امروز تغییر خاصی پیدا کرده است.
قبلا چون محصولات روشنایی، لامپ ها، تعداد رنگ محدودی داشتند، برای محاسبه ضریب نمود رنگ یا CRI فقط از 8 رنگ استفاده می کردند. از موقعی که لامپ های LED روانه بازار شدند چون رنگ های جدیدی هم پدید آمدند، در آزمایش TM-30-15 برای تعیین CRI تغییرات زیر پدید آمدند:
- بکارگیری 99 رنگ در سنجش CRI به جای 8 رنگ
- مقایسه کردن دامنه پخش نور با نور مرجع علاوه بر مقایسه ظاهری
- اضافه شدن معیارهای جدید
- آپدیت کردن پیوسته معیارهای تعیین CRI
با توجه به اینکه در تعیین CRI برای لامپ های LED سختگیری زیادی وجود دارد، امروزه لامپ LED بهترین منبع نور و روشنایی است.
شاخصه های تعیین CRI با روش TM-30-15
سه شاخص مهم و اصلی در تعیین CRI برای منابع نوری مورد استفاده قرار می گیرند:
- RF یا Color Fidelity
در این شاخص، مختصات رنگ نور مرجع و نور منبع نوری با هم مقایسه می شوند که هر چقدر بزرگتر باشد، مقدار تطابق با نور مرجع بیشتر بوده و CRI هم بزرگتر خواهد بود. RF هم عددی بین 0 تا 100 است.
- RG یا Color Gamut
با این شاخص میزان اشباع شدگی رنگ را نشان می دهند که عددی بین 60 تا 140 است. هر چقدر مقدار اندازه گیری شده به 140 نزدیکتر باشد، مقدار اشباع رنگ بیشتر خواهد شد.
- VG یا Vector Graphic
سومین شاخص و آخرین مرحله در تعیین CRI، نمودار گرافیکی تهیه می کنند و با کمک آن شیوه تغییر رنگ در مقایسه با رنگ مرجع را مشخص می کنند.
چرا باید CRI دقت کرد و چه مزایایی دارد؟
شاید خیلی از افراد هنگام خرید منابع روشنایی نور چندان دقتی به CRI نداشته باشند. اما توجه به این موضوع مزایای زیر را به همراه خواهد داشت:
• امکان تشخیص رنگ واقعی هر محصول
• افزایش آسایش و راحتی چشمان شما
• عوض نشدن رنگ محصولات بخاطر نورپردازی اشتباه در محیط
• بالا بردن حس راحتی در محیط و خسته نشدن چشم در طولانی مدت
جمع بندی مطالب
با توجه به موارد گفته شده مشخص شد که هر چقدر CRI یک منبع نوری به عدد 100 نزدیکتر باشد، تشخیص رنگ واقعی اجسام به کمک آن راحتتر خواهد بود. بنابراین در خرید وسایل روشنایی باید به این مورد کاملا دقت کرد. در حال حاضر لامپ های روشنایی LED بالاترین میزان CRI را دارند و برای خرید بهترین گزینه هستند.
نویسنده: علیرضا قانع