آلودگی نوری چیست؟ تأثیر بر انسان و موجودات زنده و راهکارهای کاهش
منظور از آلودگی نوری چیست؟ طبق تعریف آلودگی نوری (Light Pollution) به وجود نورهای مصنوعی بیش از حد در محیط می گویند که با استفاده بیش از حد، تابش غلط یا مختل کننده تشدید می شود. همین استفاده نامناسب یا بیش از حد منابع نوری مصنوعی که به آلودگی نوری معروف است حتی در صورت استفاده درست هم شرایط طبیعی را تغییر می دهد به همین دلیل استفاده غلط از آن سبب عوارض مخرب بر روی محیط زیست، جانداران و گیاهان خواهد شد. این مقاله در مورد آلودگی نوری، مورد انواع و دلایل رخداد این نوع آلودگی، اینکه پیامدهای آلودگی نوری چیست و چه اثرات مخربی بر روی محیط زیست می گذارد و راهکارهای کاهش آن چیست صحبت خواهیم کرد.
آلودگی نوری و انواع آن چیست؟
تا اینجا با مفهوم آلودگی نوری چیست آشنا شدید که طبق آن هر گونه لامپ روشنایی که به میزان بسیار زیاد و نامناسب و به شکل اشتباه یا در جای غلط استفاده گردد، باعث آلودگی نوری خواهد شد. به طور کلی در این پدیده انرژی زیادی به هدر می رود، روشنایی بیش از حد منبع نوری باعث ناراحتی و نارضایتی شخصی می گردد. بنابراین در پاسخ به اینکه پدیده آلودگی نوری چیست باید بگوییم که از معایب تمدن صنعتی است که منابع نوری مصنوعی مثل چراغ های محوطه و محیط داخلی، تبلیغات، املاک تجاری، ادارات، کارخانجات، چراغ های خیابانی و مکان های ورزشی نورانی، همگی به نوبه خود سبب آلودگی نوری می شوند. در ادامه بد نیست با انواع این نوع آلودگی هم آشنا شوید:
- روشنایی بیش از حد با چراغ محوطه
اصطلاح Over-Illumination اشاره به حالتی دارد که از منبع نوری بیش از حد استفاده می کنند. استفاده بیش از حد نور منجر به مصرف بی رویه برق شده که به نوبه خود باعث آلودگی و دیگر عوارض جانبی را به همراه خواهد داشت.
- خیرگی (Glare)
خیرگی که در آن نور تابیده شده به سمت محیط بازتاب داده می شود، نور را پخش کرده و باعث بروز مشکلاتی در دیدن می شود. خیرگی با بینایی در شب تداخل ندارد اما دیدن و تشخیص اشیا را با مشکل مواجه می کند.
- در هم ریختگی نوری (Light Clutter)
در هم ریختگی نوری زمانی اتفاق می افتد که محل نصب تجهیزات نوری اشتباه باشند. به عنوان مثال چراغ فروشگاه ها یا چراغ های خیابانی اگر در جای اشتباه یا با فاصله غلط از یکدیگر نصب شده باشند، با دید در شب و روشنایی تداخل پیدا کرده و آلودگی نوری ایجاد می کنند. همچنین در هم ریختگی نوری باعث تداخل در سیستم های شبانه طبیعی جانوران و افزایش نرخ تصادفات هم می شود.
- آسمان تاب (Sky Glow)
این پدیده زمانی رخ می دهد که حالت گنبدی شکلی از نور در نواحی شهری ایجاد می شود. معمولا زمانی که نور چراغ های خیابانی، تابلوهای مختلف، خانه ها و کارخانجات به سمت بالا می رود، کیفیت نور جو را تغییر داده و از جو به سمت شهر برمیگردد. این پدیده می تواند الگوهای رشد طبیعی و توانایی گیاهان در شب را تغییر دهد.
- تجاوز نوری (Light Trespass)
تجاوز نوری نه تنها یک نوع آلودگی نوری در شهرها محسوب می شود بلکه در بسیاری از کشورها یک نوع جرم و تخطی از قانون است. تجاوز نوری به نورهای ناخواسته ای که وارد ملک شخصی افراد می شود می گویند که از جمله آنها می توان به نور تابیده شده از سمت تابلوهای تبلیغاتی به مناطق مسکونی یا مشابه آن اشاره کرد.
دلایل آلودگی نوری چیست؟
علت آلودگی نوری بسته به شرایط هر محیط متفاوت است و می تواند ناشی از یک اشتباه در برنامه ریزی و محاسبات و یا چندین اشتباه باشد. مهمترین دلایل ایجاد کننده آلودگی نوری عبارتند از:
- برنامه ریزی ضعیف و بی دقت
محل قرارگیری تابلوهای تبلیغاتی و لامپ های خیابانی باید توسط مهندسین بررسی شود اما اگر اثرات مضر این موارد بر روی محیط اطراف در نظر گرفته نشود، باعث خیرگی، تجاوز نوری و یا در هم ریختگی نوری خواهند شد.
- مصرف سهل انگارانه و بی مسئولیتی
در اعیاد مختلف یا مناسبت هایی که خیابان ها نورپردازی شده و تزیینات خاصی در محیط شهری انجام می گیرند، اگر این چراغ ها در تمام طول شب روشن باشند باعث آلودگی نوری خواهند شد مخصوصا مواقعی که این نورها به حریم شخصی خانه های اطراف تجاوز کند. چنانچه لامپ اتاق پیوسته روشن باشد و یا تایمر چراغ های خیابانی را براساس نوع فصل تنظیم نکنند، این نوع مصرف انرژی که ناشی از مسئولیت ناپذیری است، آلودگی نوری بسیار زیادی ایجاد خواهد کرد.
- ازدیاد و تراکم جمعیتی کنترل نشده
این مورد ناشی از مشکلاتی در منطقه بندی است و زمانی رخ می دهد که شرکت ها، کارخانجات و کسب و کارهای مختلف یا تعداد زیادی منزل مسکونی در یک منطقه قرار می گیرند و انواع آلودگی های نوری را درست می کنند.
- استفاده بیش از حد از نور
با توجه به اینکه در طول زمان، هزینه براق ارزان بوده، مردم در استفاده از مصرف آن دقت و کنترل خاصی نداشته اند. بنابراین با مصرف بی رویه برق مثل روشن نگه داشتن چراغ های زیاد در طول شب، باعث آلودگی نوری شده اند. این مسأله یک مشکل جهانی است و بیشترین تأثیر را بر محیط زیست می گذارد.
- مه و دود و ابرها
مه و دود و ابرها می توانند نور تابیده شده از سمت شهرها را بازتاب داده و محیط اطراف را بسیار روشن تر کرده و آلودگی نوری ایجاد کنند. بنابراین در شهرهایی که مسأله اشتباهات مختلف در نورپردازی وجود دارد و آب و هوای ابری هم دارند، میزان آلودگی بیشتر خواهد بود.
- نور ماشین ها و سایر وسایل نقلیه
نور ماشین ها و و سایر وسایل نقلیه هم سهم قابل توجهی در آلودگی نوری شب ها دارند. در این مواقع چنانچه نورپردازی خوبی برای محیط شهری انجام نگرفته باشد، نور ماشین ها باعث آلودگی خواهد شد.
- نور چراغ های خیابانی
چراغ های خیابانی که در محل نامناسب مثلا خیلی نزدیک به ساختمان های مسکونی نصب شده باشند، نور آنها می تواند عامل مزاحم برای ساکنین یک خانه یا آپارتمان باشد. بنابراین با برنامه ریزی غلط برای نصب چراغ های خیابانی، حتی الگوی خواب و زندگی ساکنین به هم می ریزد.
- لامپ پارکینگ ها
خانه هایی که پارکینگ بزرگی دارند و روبروی ساختمان های مسکونی است، در صورت روشن ماندن طولانی لامپ، برای خانه های مجاور آلودگی نوری ایجاد خواهد کرد که می تواند مزاحمت آمیز باشد.
- روشنایی شب ها
تمامی مدل های نورپردازی در شب می تواند تأثیرات بدی روی زندگی انسان ها بگذارد و بنابراین منجر به آلودگی نوری شود. به عنوان مثال تابلوهای تبلیغاتی و بیلبوردهایی که در تمام طول شب روشن هستند، باعث آلودگی نوری برای خانه های اطراف خواهند شد.
- مسابقات ورزشی شبانه در استادیوم ها
یکی دیگر از دلایل بروز آلودگی نوری، مسابقات ورزشی هستند که در استادیوم های ورزشی برگزار می شوند. در واقع نور پروژکتورها و نورپردازی های زمینی که برای مسابقات انجام می شوند عامل اصلی است که در نور طبیعی شب تداخل ایجاد می کنند. بنابراین خیرگی نوری که از سمت این چراغ ها ایجاد می گردد به سمت بالا رفته و آسمان را در شب روشن می کنند که به علت قدرت بالای نوردهی این چراغ ها، اختلالی که ایجاد می کنند زیاد است.
- فرودگاه ها، ایستگاه های اتوبوس و قطار و مراکز عمومی
مراکز عمومی مثل پارک ها، ایستگاه های اتوبوس و قطار و فرودگاه ها عموما مجهز به چراغ های قدرتمندی هستند که حباب و شیلد هم ندارند، بنابراین اثر خیرگی که ایجاد می کنند به سمت آسمان و محیط های اطراف پخش می شود. این مکان ها از عوامل اصلی ایجاد تجاوز نوری، خیرگی و در هم ریختگی هستند. با این حال می توان با تجهیز این اماکن با لامپ های کم مصرف و جایگزینی با سیستم روشنایی قدیمی، تا حد زیادی جلوی آلودگی نوری را گرفت.
- مناطق مرکز شهری
شهرهایی که در نواحی مرکزی آنها تعداد زیادی برج و آسمان خراش قرار دارند نورپردازی نما برای آنها کار شده که نور زیادی را به محیط می تاباند. با توجه به اینکه این چراغ ها به شکل 24 ساعته روشن هستند، آلودگی نوری محیط را تا حد زیادی افزایش داده و یکی از علل اصلی در شهرهای بزرگ هستند.
اثرات آلودگی نوری بر محیط زیست چگونه است؟
آلودگی نوری چه تأثیری بر موجودات زنده دارد؟ پیامدهای این نوع آلودگی گسترده تر از چیزی است که بتوان تصور کرد. تا قبل از این تصور اکثر افراد بر این بود که آلودگی هوا و پس از آن آلودگی صوتی مهمترین عوامل مختل کننده زندگی انسان ها و کلیه موجودات زنده در طبیعت هستند. این در حالی است که چندان صحبتی از آلودگی نوری و تداخل آن با تحقیقات نجوم و ستاره شناسی، مختل کردن اکوسیستم ها، اثرات منفی روی الگوهای خواب و دید در شب انسان ها و سایر مضرات سلامتی آن نمی شود. در این بخش قصد داریم به این موضوع بپردازیم که دقیقا آلودگی نوری چه مشکلاتی دارد و تا چه اندازه خطرناک است؟
- تأثیر آلودگی نوری بر انسان ها
خرید چراغ محوطه نامناسب با لامپی که قدرت آن بیشتر از حد نیاز محیط باشد یا خرید چراغ هایی که کارایی مناسب ندارند، اثرات مخربی بر روی سلامتی و کیفیت زندگی می گذارند. برای بدن انسان ها ریتم شبانه روزی خاصی تعریف شده که بخشی از DNA ماست که طبق آن باید بخشی از روز به دریافت نور و بخشی هم به تاریکی سپری شود. وقتی این ریتم شبانه روزی طبیعی بر هم می خورد، اثرات مخربی بر روی سلامتی گذاشته و به مرور باعث ایجاد سرطان، بیماری های قلبی – عروقی، مشکلات ذهنی، افسردگی، استرس و بی خوابی می شود. شرکت شب تاب به مسأله آلودگی نوری و اثرات مخرب آن توجه زیادی کرده و برای تمامی محصولات خود لامپ مناسب را مشخص نموده تا از ایجاد نور اضافه در محیط های مختلف جلوگیری کند.
- اثرات آلودگی نوری بر حیوانات
فکر می کنید از نظر شما آلودگی نوری سبب بروز چه مشکلاتی برای جانداران می شود؟ همانطور که می دانید وجود نور، برای برخی جانوران و حشرات خاصیت دفع کنندگی دارد. بسیاری از گونه های جانوری در روز فعالیت دارند و یا فعالیت آنها در شب شروع می شود که به دلیل آلودگی نوری بر هم ریخته است. این اثر مخرب می تواند برای تمامی گونه های زنده کشنده باشد.
این اثرات مخرب می تواند در مناطقی که تا قبل از این توسط انسان تغییر نکرده بود شدیدتر باشند. برخی جانوران نسبت به تغییر زیستگاه خود بسیار حساس هستند بنابراین مجبور به مهاجرت به مکان هایی خواهند شد که آلودگی نوری کمتری دارد یا مناطقی که انسان ها زندگی می کنند.
طبق تحقیقات مشخص گردیده که آلودگی نوری در اطراف دریاچه ها مانع از تغذیه زئوپلانکتون ها از جلبک های سطحی شده که به نوبه خود منجر به شکوفایی جلبکی شده و زندگی گیاهان را با خطر مواجه ساخته و کیفیت آب را پایین می آورد.
آلودگی نوری بر روی الگوهای مهاجرت پرندگان نیز اثر منفی می گذارد. در اطراف سواحل و رودخانه ها نیز بر روی رفتار شکار – طعمه، جفت گیری و رفتارهای شکار موجودات دریایی هم اثر منفی دارد. به عنوان مثال لاک پشت ها زمانی که محیط تاریک است تخم گذاری می کنند و جوجه لاک پشت ها نیز از نوری که به روی آب تابیده شده به سمت اقیانوس باز می گردند. اما نوری که از سمت ساختمان های نزدیک سواحل تابیده می شود، جوجه لاک پشت ها را از سمت آب دور کرده و از این طریق سالانه میلیون ها لاک پشت جان خود را از دست می دهند.
- اثرات آلودگی نوری بر گیاهان
آلودگی نوری برای درختان و گیاهان نیز مضر است به حدی که باعث اختلال در رشد، تأخیر در ریزش برگ ها، مختل کردن ساخت پیگمنت و رنگ های طبیعی، به تأخیر انداختن یا ایجاد مشکل در خواب زمستانی و به جلو انداختن شکوفه دهی (به نوبه خود باعث یخ زدگی و آسیب دیدن گیاه می شود) خواهد شد.
یکی دیگر از تأثیرات آلودگی نوری بر گیاهان، ایجاد برگ های بزرگتر با روزنه های بیشتر است که میزان باز بودن روزنه ها هم طولانی تر از درختانی است که تحت تأثیر آلودگی نوری نبوده اند. بنابراین درختانی که همیشه در کنار نور مصنوعی رشد کرده اند بیشتر در معرض آلودگی و خشکی هستند.
- اثرات آلودگی نوری در محیط زیست، اکوسیستم و زمین
اکوسیستم کره زمین به چرخه های نوری طبیعی وابسته است. این اکوسیستم ها نسبت به تغییراتی که در محیط زیست آنها رخ می دهد بسیار حساس هستند و شاید نتوانند با شرایط جدیدی که ایجاد شده خود را تطبیق دهند. به عنوان مثال آسمان تاب ها باعث از بین رفتن اثر حفاظتی پوشش های گیاهی می شود چون نوری که از سمت جو بازتاب می خورد مانع از رسیدن پرتوهای UV طبیعی به زمین می شود.
بنابراین با مختل شدن سیکل های نوری، رشد متوقف شده و فساد پذیری اکوسیستم که کلیه غذا، آب و هوای ما به آن وابسته است شروع می شود.
- مشکلات خواب
از جمله خطرات آلودگی نوری می توان به ایجاد مشکلات در چرخه خواب افراد اشاره کرد. معمولا افراد ترجیح می دهند که در محیط های تاریک بخوابند و داشتن خواب کافی هم برای سلامت ذهن و بدن ما الزامیست. بسیاری از افراد وقتی نور محیط زیاد باشد احساس خوبی پیدا نمی کنند و در واقع نمی توانند بخوابند. بنابراین هنگامی که نور از سمت محیط بیرون وارد خانه آنها می شود یا از سمت محیط داخلی و پذیرایی وارد اتاق خواب ها می شود، الگوی خواب به هم ریخته و منجر به بروز مشکلات جدی در سلامتی آنها خواهد شد.
- افزایش ترافیک
یکی از عوارض و پیامدهای جالب آلودگی نوری، افزایش ترافیک است! هنگامی که نورپردازی های خیابانی اشتباه باشد یا زاویه پرتاب نور آنها محاسبه نشده باشد، باعث کوری موقت و یا بروز مشکلات در دید مستقیم و رو به جلو خواهد شد که به نوبه خود در رانندگی می تواند بسیار خطرناک باشد. بنابراین دید راننده در اثر در هم ریختگی نور مختل شده و در برخی خیابان ها می تواند منجر به تصادف شود. حتی آلودگی نوری بر روی اختلال عملکردی سیستم های مسیریابی و تشخیص عابر پیاده و موانع ماشین ها و حرکت هواپیماها و قطارها نیز تأثیر منفی می گذارد. در بهترین حالت رانندگان می توانند با کاهش سرعت برای جبران مشکلات دید در شب، اقدام کنند که به نوبه خود ترافیک را افزایش خواهد داد.
- آلودگی هوا و گرمایش زمین
یکی از اثرات آلودگی نوری بر محیط زیست، ایجاد آلودگی هوایی است. برقی که در طی شب برای روشن کردن محیط استفاده می شود، انتشار گازهای CO2 و سایر گازهای مضر را افزایش می دهد که به نوبه خود منجر به افزایش آلودگی هوا و گرمایش کره زمین می شود.
- هدر رفت منابع
استفاده بیش از حد چراغ های محوطه و خیابانی، به نوبه خود نیازمند مصرف بی رویه سوخت های فسیلی است. به عنوان مثال، چراغ ها نیاز به برق دارند و برای تولید برق نیز باید زغال و سوخت های فسیلی زیادی مصرف شوند. بنابراین با مصرف بی رویه برق، به طور غیر مستقیم باعث هدر رفت منابع ارزشمند و طبیعی همچون زغال سنگ خواهیم شد.
- تداخل با پروژه های تحقیقاتی نجوم
اخترشناسان و کارشناسان حوزه نجوم برای اینکه بتوانند تحقیقات خود را به خوبی انجام دهند به محیط تاریک نیاز دارند در غیر این صورت قادر به بررسی ستاره ها، کهکشان ها و اجرام آسمانی نخواهند بود. این مشکل در شهرهای بزرگ که معمولا در طول شب روشنایی محیطی زیادی دارند بیشتر خود را نشان می دهد.
به طور خلاصه آلودگی نوری تمامی جنبه های زندگی بشر و موجودات زنده را تحت تأثیر قرار می دهد که متأسفانه با کم کاری در این زمینه، ما نیز به شدت تحت تأثیر آن قرار گرفته ایم. اکنون که متوجه شدید پیامدهای منفی آلودگی نوری چیست، به بررسی راهکارهایی در جهت کاهش آن می پردازیم.
نقشه آلودگی نوری ایران
ایران هم در گروه کشورهایی قرار دارد که آلودگی نوری آسیب های زیادی به آن زده اما چندان به این موضوع پرداخته نمی شود و تحقیقات بسیار کمی نیز صورت می گیرد. امروزه شهرهای تهران، اصفهان، کرج، اهواز، قم، شیراز، مشهد و تبریز به دلیل توسعه شهرنشینی و روند بی رویه و بدون برنامه ریزی نورپردازی آلودگی نوری بسیار زیادی دارند.
شرکت صنایع روشنایی شب تاب تلاش کرده با تولید محصولات روشنایی مناسب همراه با توصیه ها و راهنمایی های لازم در خصوص نصب و خرید بهترین لامپ، جلوی کلیه آلودگی های نوری را بگیرد. به همین دلیل کارشناسان فروش استان های شرکت شب تاب هنگام ارائه مشاوره خرید، توصیه می کنند در حد نیاز محوطه و فضای بیرونی چراغ خریداری شود و در محل مناسب هم نصب گردند.
اکنون که با مضرات آلودگی نوری آشنا شدید، توصیه می کنیم حتما قبل از خرید چراغ های محوطه شب تاب، مقالات بسیار مهم سایت مثل راهنمایی در خصوص میزان روشنایی لازم برای هر چراغ محوطه و اشتباهات رایج نورپردازی محوطه را مطالعه کنید.
بهترین راهکارهای کاهش آلودگی نوری چیست؟
برای جلوگیری از آلودگی نوری یا رفع عوارض آلودگی نوری که دلایل هر یک از آنها را نیز بررسی کردیم، راهکارهایی وجود دارند. اگر به اهمیت بسیار بالا و اثرات مخرب آلودگی های نوری پی برده اید حتما توصیه می کنیم بکارگیری این راهکارها را در اولویت قرار دهید:
- همیشه به دنبال خرید بهترین چراغ محوطه باشید چرا که از لحاظ نوع کاربری و میزان روشنایی بیشترین تطبیق را با فضای شما دارند؛
- فقط تجهیزات روشنایی خرید کنید که طبق استانداردهای جهانی تولید می شوند؛
- حالت های روشنایی و تاریکی فضای خود را تست کنید تا به نتیجه عالی دست پیدا کنید؛
- لامپ های LED و CFL گزینه های خوبی برای کاهش مصرف منابع طبیعی و حفاظت از محیط زیست هستند اما هنگام خرید به دمای رنگ نور دقت زیادی داشته باشید. معمولا لامپ هایی که نور گرم دارند برخلاف نورهای سرد باعث مختل کردن دید در شب نمی شوند یا تا حد زیادی اثرات کمتری دارند.
- دیمرها، سنسورهای حرکتی و تایمرها از جمله تجهیزاتی هستند که می توانند میزان روشنایی محیط را در حالت های مختلف به شکل اتوماتیک کنترل کنند و انرژی بیشتری ذخیره کنند.
- هنگام خرید چراغ های محوطه به جنس حباب چراغ های پارکی و حیاطی دقت کنید. جنس حباب ها اکثرا از نوع پلی کربناتی و اکریلیکی است اما نمونه های شیشه ای هم موجود هستند که باید بسته به نوع محیط و محل نصب بهترین گزینه را انتخاب کنید. در مقاله موجود در سایت به طور کامل این موارد را بررسی کرده ایم.
- در خانه و محل کار، چراغ هایی که روشن بودن آنها ضرورتی ندارد را خاموش کنید.
- از چراغ های آبی هنگام شب استفاده نکنید.
- روشنایی بدون برق یکی از راهکارهای جالب و بسیار مقرون به صرفه هم در کاهش آلودگی نوری و هم هزینه های برق مصرفی است. برای آشنایی بیشتر با این روش و محدودیت های خاص آن حتما به مقاله مربوطه در سایت که لینک آن را گذاشته ایم مراجعه نمایید.
بنابراین همانطور که مطالعه کردید، آلودگی نوری در معماری مدرن و پسا مدرن بیشتر از هر زمان دیگری گریبانگیر محیط زیست و انسان ها و به طور کلی تمامی موجودات کره زمین شده است. با توجه به راهکارهایی که ارائه شدند شما نیز می توانید با خرید چراغ های روشنایی شب تاب که با هدف کاهش این نوع آلودگی تولید شده اند ما را در در رفع این بلای خاموش یاری کنید. حتما توصیه می کنیم هر نوع چراغ روشنایی از هر برندی که تهیه می کنید به مسائل گفته شده دقت کنید تا قدمی مهم حتی کوچک در رفع معضل آلودگی نوری برداشته شود.
چنانچه نسبت به خرید چراغ های شب تاب علاقه مند هستید با نمایندگان فروش استان ها تماس حاصل فرمایید تا راهنمایی های لازم در خصوص خرید داده شوند. همچنین با مراجعه به صفحه لیست قیمت چراغ های شب تاب نیز می توانید از آخرین تغییرات قیمت محصولات مطلع شوید.
نویسنده: علیرضا قانع