آلودگی نوری و ۶ راهکار برای کاهش آن در نورپردازی باغ و حیاط
چراغ‌های محوطه و فضای باز به چراغ‌هایی گفته می‌شود که در کوچه، خیابان و معابر نصب می‌شوند، این چراغ‌ها شامل چراغ‌های دکوراتیو حیاط و بالکن، چراغ سردری، چراغ دیواری، ریسه‌های تزئینی، چراغ آویز از سقف تراس و ورودی خانه و حتی شامل نور چراغ‌هایی می‌شوند که در هنگام شب از داخل خانه به حیاط یا باغ می‌تابند. نورپردازی محوطه باعث ایجاد امنیت در شب می‌شود، دید را بهتر می‌کند و استفاده از سرگرمی‌های شبانه مثل شناکردن در استخر و مهمانی گرفتن و شام خوردن در فضای باز را امکان‌پذیر می‌نماید اما چراغ‌های محوطه با وجود فواید بسیارشان، در صورت طراحی نادرست می‌توانند باعث ایجاد آلودگی نوری شوند. آلودگی نوری پدیده‌ای است که امروزه بیش‌تر از هر زمان دیگر مورد توجه همگان قرار گرفته است و اثرات منفی زیادی بر محیط زیست و انسان‌ها دارد. در این مقاله قصد داریم در مورد اهمیت آلودگی نوری و تاثیرات آن صحبت کنیم و چند راهکار عملی و کاربردی برای کم‌کردن آلودگی نوری در باغ و ویلا را پیشنهاد دهیم.
آلودگی نوری چیست؟
آلودگی نوری در طولانی مدت اثرات جبران نا‌پذیری بر موجودات زنده و محیط زیست دارد و تاثیر منفی روی چرخه‌ی زندگی انسان‌ها می‌گذارد. بیش‌تر انسان‌ها نیاز به آرامش و تاریکی در هنگام شب دارند. ملاتونین هورمونی است که الگوی خواب را در انسان‌ها تنظیم می‌کند و آلودگی نوری روی این الگوی خواب و مقدار ملاتونین تاثیر می‌گذارد. هم‌چنین روشنایی بیش از اندازه‌ی محیط در هنگام شب باعث ایجاد استرس و بیماری‌های روحی و روانی در افراد شده یا اختلالات روحی آن‌ها را شدیدتر می‌کند. اگر دوست دارید در مورد تاثیر نور بر سلامت ذهن بیش‌تر بدانید، اینجا را کلیک کنید. اثر منفی آلودگی نوری روی رشد گیاهان و چرخه‌ی زندگی حیوانات و دوره‌های تخم گذاری‌شان بسیار مهم است چون دوره‌ی طبیعی زندگی و تولید مثلشان را به هم می‌ریزد. امروزه با توجه به مسائل زیست محیطی، محققان در تلاشتند تا افراد نسبت به این مساله آگاه‌تر شوند و در جهت کم‌تر کردن اثرات منفی آن تلاش کنند چون کاهش اثرات منفی آلودگی نوری نیاز به تغیر سبک زندگی دارد.
انواع آلودگی نوری
از نظر محققان، آلودگی نوری انواع مختلفی دارد که هرکدام به بخش خاصی از طبیعت و محیط آسیب می‌رسانند. در اینجا به طور خلاصه به سه نوع از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- عبور نور (Light Trespass)
نورپردازی نامناسب محوطه و داخل منزل، باعث ایجاد پدیده‌ی عبور نوری می‌شود یعنی نور چراغ‌های داخل یا خارج خانه به شکلی تابانده شود که بخشی از فضای خانه‌ی اطراف و حیاط همسایه‌ها را روشن کند و در این حالت حریم خصوصی خانه‌های اطراف از بین می‌رود.
- خیرگی (Glare)
پدیده‌ی خیرگی در اثر نوری ایجاد می‌شود که ناخواسته و با شدت زیاد به چشم انسان می‌تابد. یک نمونه‌ی آن نور چراغ اتومبیلی است که از رو به رو می آید و دید شما را مختل می‌کند. اگر نورپردازی محوطه و فضای باز هم به طور صحیح صورت نگیرد، باعث ایجاد خیرگی افراد می‌شود و خطرات بعدی مثل سقوط افراد، لیزخوردن و برخورد با اشیا را به دنبال دارد.
- آسمان‌تاب (Sky Glow)
این پدیده در اثر تابش نورهایی ایجاد می‌شود که به سمت آسمان می‌تابند و عملا هدر می‌روند. این نورها باعث روشن شدن آسمان در بالای شهرها و اطراف مناطق مسکونی می‌شوند و دیدن ستاره‌ها را برای افراد و ستاره‌شناس‌ها دشوار می‌کنند. این آلودگی نوری زمانی به وجود می‌آید که مقدار زیادی نور در فضای باز تابانده می‌شود و این اتفاق بیش‌تر در شهرهای بزرگ رخ می‌دهد. مثلا نورهای تزئینی، چراغ‌های خیابان‌ها و معابر، تابلوی فروشگاه‌ها و بیلبوردهای تبلیغاتی از نمونه منابع ایجاد آسمان‌تاب در شهرها به حساب می‌آیند. به همین دلیل روشنایی شهری و رعایت اصول آن در شهرسازی بسیار اهمیت دارد.
زمانی که بحث نورپردازی محوطه و آلودگی نوری به میان می‌آید، واژگان جدیدی مثل نورپردازی آگاهانه و مسئولانه به گوش‌تان می‌خورد. نورپردازی آگاهانه و مسئولانه یعنی نورپردازی فضای باغ و حیاط و حتی نورپردازی آبنما و محوطه‌ی استخر باید به صورت هدفمند و با برنامه‌ریزی قبلی طراحی شده و چراغ‌های مناسب هر فضا به همراه لامپ‌هایی با لومن مشخص درنظر گرفته شود تا فضا بیش از اندازه نورانی نشود و پدیده‌ی خیرگی هم به وجود نیاید. در واقع با طراحی درست نورپردازی می‌توان تا حد زیادی جلوی هدررفتن برق و نور ر را هم گرفت و آلودگی نوری کم‌تری هم ایجاد کرد.
راهکارهای کاهش آلودگی نوری در فضای باغ و محوطه‌ی باز
علاوه بر تغییرات فنی که لازم است در طراحی چراغ‌های محوطه درنظر گرفته شود مثل دیزاین چراغ، محل نصب چراغ‌ها، زاویه‌ی تابش چراغ، رنگ و دمای نور لامپ، راهکارهای ساده‌ای برای تغییر سبک زندگی وجود دارد که در دراز مدت تاثیرات مثبتی دارند. با به کارگیری این نکات می‌توانید نقش مثبتی در کاهش آلودگی نوری در حیاط و محوطه‌ی ویلا و باغ‌تان داشته باشید:
۱. یکی از مهم‌ترین راهکارها این است که از چراغ‌های محوطه‌ای استفاده نمایید که جهت شعله‌های آن رو به پایین بوده یا بالای آن پوششی باشد تا نور را به اطراف و به سمت آسمان نتاباند. در واقع برای نصب هر چراغ هدفی وجود دارد و برای روشن کردن یک نقطه خاص درنظر گرفته شده است و هدف این نیست که مقدار زیادی نور بی‌جهت به اطراف بتابد.
۲. تعدادی از چراغ‌های محوطه را که نقش تزئینی دارند در زمان عدم نیاز خاموش کنید.
۳. حباب‌های شفاف و شیشه‌ای چراغ‌های محوطه را با حباب‌های مات عوض کنید.
۴. از فناوری جدید بهره بگیرید مثلا از دیمر (تغییر دهنده‌ی مقدار نور چراغ)، سیستم چراغ هوشمند، تایمر و سنسورهای حرکتی برای تنظیم زمان روشن ماندن چراغ‌های حیاط استفاده کنید.
۵. از چراغ‌های محوطه‌ای با ارتفاع کم استفاده کنید زیرا هرچه ارتفاع چراغ بیش‌تر باشد، نور بیش‌تری به اطراف تابانده شده و به هدر می‌رود.
۶. در هنگام شب، پرده‌های خانه را بکشید تا نور داخل خانه به حیاط و باغ نتابد.
خلاصه
آلودگی نوری یکی از پدیده‌های زیست محیطی است که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این پدیده در اثر نورپردازی به مقدار زیاد و در جهت اشتباه به وجود می‌آید و علاوه بر هدررفتن انرژی و نور، باعث ایجاد اثرات منفی بر انسان‌ها، گیاهان و حیوانات می‌شود. در این مقاله به بررسی این پدیده و تاثیرات آن بر زندگی و محیط زیست اشاره کردیم و اهمیت نورپردازی هدفمندانه را توضیح دادیم. در در قسمت آخر هم چند راهکار ساده و عملی برای کاهش آلودگی نوری در فضای باز محوطه و حیاط منزل پیشنهاد کردیم.
گردآورنده و نویسنده: بهناز مهدوی