ضریب نمود رنگ و هر چیزی که باید بدانید

ضریب نمود رنگ و هر چیزی که باید بدانید
تاریخ انتشار: 1403/08/19
دسته بندی: مقالات
بازدیدها: 692

ضریب نمود رنگ و هر چیزی که باید بدانید

ضریب نمود رنگ یا بازتاب رنگ (‏Color Rendering Index‏) که به اختصار ‏CRI‏ هم گفته می شود، مدل ‏دیده شدن رنگ اجسام تحت تأثیر تابش نور خورشید در چشم انسان است. رشد چشم انسان به نحوی است که ‏با کمک نور خورشید امکان مشاهده رنگ های مختلف در کل اشیاء را دارد. نقطه تمایز چشم انسان با سایر ‏موجودات در قدرت همین تشخیص رنگ است. بازه ای که برای ‏CRI‏ در نظر گرفته شده از 0 تا 100 است که ‏بهترین آن 100 بوده و برای نور خورشید است و اگر تشخیص رنگ ممکن نباشد، ضریب نمود رنگ آن صفر ‏گزارش می شود. در ادامه بیشتر با شاخص یا ضریب نمود رنگ آشنا خواهید شد.‏

کاربرد ‏CRI‏ در لامپ و روشنایی 

همانطور که گفتیم هر چقدر ‏CRI‏ یک منبع نوری به عدد 100 نزدیکتر باشد، تشخیص رنگ آن در روشنایی بهتر ‏خواهد بود و گزینه مناسبتری است. پس موقع خرید چراغ های روشنایی مثل چراغ های محوطه باید به دنبال ‏چراغی باشید که ضریب نمود رنگ بالاتری دارد. به عبارتی هر چقدر ‏CRI‏ لامپ بیشتر باشد تشخیص اینکه نور ‏لامپ از چه تعداد رنگ تشکیل شده برای ما راحتتر باشد و تعداد رنگ هایی که به چشم ما می رسند بیشتر ‏خواهد بود پس اجسام اطراف خودمان را با رنگ های بیشتری هم خواهیم دید.‏
براساس تحقیقاتی که انجام گرفته چراغ و لامپ های ‏LED‏ که شاخص نمود رنگ بالای 80 دارند گزینه خوبی ‏برای خرید هستند. معمولا برای مقایسه اینکه رنگ اجسام تحت منبع نور مدنظر با موقعی که تحت منبع نور مبنا ‏هستند چقدر تفاوت دارد، از ضریب نمود رنگ کمک می گیرند.‏
دقت کنید که ‏CRI‏ با دمای رنگ نور کاملا متفاوت است. به عنوان مثال یک منبع نور فلورسنت با دمای رنگ نور ‏‏5000 کلوین (دمای رنگ نور در روز) شاید ‏CRI‏ معادل 75 داشته باشد و یک منبع نوری دیگر با همین ‏مشخصات، ‏CRI‏ معادل 90 داشته باشد.‏

چرا باید ‏CRI‏ را در صنایع روشنایی جدی گرفت؟

همانطور که گفتیم عدد 100 به نور خورشید تعلق دارد چون طیف نوری را کامل در خود جای داده است و ‏مابقی منابع نوری را براساس آن می سنجند. اگر در یک طیف نوری رنگ قرمز نباشد هر وسیله و اجسامی که در ‏اطراف شما رنگ قرمز داشته باشد به رنگ واقعی خودشان دیده نخواهند شد. به همین دلیل است که در ‏فروشگاه ها گاهی اوقات خریداران لباس را به بیرون از مغازه و زیر نور آفتاب می برند تا دقیقا متوجه شوند ‏محصولی که قصد خرید آن را دارند چه رنگی است.‏

چطور از ‏CRI‏ برای خرید لامپ و چراغ استفاده کنیم؟

در مطالب قبلی بیان کردیم که موقع خرید وسایل روشنایی دقت کنید که هر چقدر ‏CRI‏ به عدد 100 نزدیکتر ‏باشد و ترجیحا بالای 80 باشد گزینه مناسبتری است. به همین دلیل است که در جواهرفروشی ها، اتاق عمل، ‏انبارهای صنعتی و موزه ها از ‏LED‏ با نمود رنگ بالای 90 استفاده می کنند چون دقت رنگ و امنیت بالا از درجه ‏اهمیت بالایی برخوردار است.‏
برای منزل خود توصیه می کنیم از منبع نوری که ‏CRI‏ آن بین عدد 80 تا 90 است استفاده کنید. معمولا منابع ‏نوری که ‏CRI‏ آن از عدد 80 کمتر است، رنگ تولید شده از آنها معمولا رنگ اجسام را عوض کرده و نمی توانید ‏آنها را به رنگ واقعی خود ببینید.‏

CRI‏ یا ضریب نمود رنگ را چطور اندازه گیری می کنند؟

برای اینکه ‏CRI‏ یک منبع نوری را بسنجند، 8 رنگ خاص در نظر می گیرند که نمرات مختلف بین آنها تقسیم ‏شده و آنها را از ‏R1‎‏ تا ‏R8‎‏ نشان می دهند. سپس یکی از رنگ ها را به عنوان رنگ محصولات، رنگ مرجع در ‏نظر می گیرند و میانگین امتیازات ‏CRI‏ کل رنگ ها به عنوان امتیاز کلی محصولات گزارش می کنند.‏
همانطور که بالاتر هم توضیح دادیم شاخص نمود رنگ یا ‏CRI‏ مشخص می کند که منبع نوری شما تا چه میزان ‏کامل بوده و کدام طول موج ها را شامل شده و چقدر می توان با این منبع نوری، رنگ واقعی اجسام را دید. به ‏این روش محاسبه و تعیین شاخص رنگ دهی، ‏TM-30-15‎‏ می گویند که در سال 1974 معرفی شد و تا به ‏امروز تغییر خاصی پیدا کرده است.‏
قبلا چون محصولات روشنایی، لامپ ها، تعداد رنگ محدودی داشتند، برای محاسبه ضریب نمود رنگ یا ‏CRI‏ ‏فقط از 8 رنگ استفاده می کردند. از موقعی که لامپ های ‏LED‏ روانه بازار شدند چون رنگ های جدیدی هم ‏پدید آمدند، در آزمایش ‏TM-30-15‎‏ برای تعیین ‏CRI‏ تغییرات زیر پدید آمدند:‏

  • بکارگیری 99 رنگ در سنجش ‏CRI‏ به جای 8 رنگ 
  • مقایسه کردن دامنه پخش نور با نور مرجع علاوه بر مقایسه ظاهری 
  • اضافه شدن معیارهای جدید
  • آپدیت کردن پیوسته معیارهای تعیین ‏CRI

با توجه به اینکه در تعیین ‏CRI‏ برای لامپ های ‏LED‏ سختگیری زیادی وجود دارد، امروزه لامپ ‏LED‏ بهترین ‏منبع نور و روشنایی است.‏

شاخصه های تعیین ‏CRI‏ با روش ‏TM-30-15‎

سه شاخص مهم و اصلی در تعیین ‏CRI‏ برای منابع نوری مورد استفاده قرار می گیرند:‏

  • RF‏ یا ‏Color Fidelity

در این شاخص، مختصات رنگ نور مرجع و نور منبع نوری با هم مقایسه می شوند که هر چقدر بزرگتر باشد، ‏مقدار تطابق با نور مرجع بیشتر بوده و ‏CRI‏ هم بزرگتر خواهد بود. ‏RF‏ هم عددی بین 0 تا 100 است.‏

  • RG‏ یا ‏Color Gamut

با این شاخص میزان اشباع شدگی رنگ را نشان می دهند که عددی بین 60 تا 140 است. هر چقدر مقدار اندازه ‏گیری شده به 140 نزدیکتر باشد، مقدار اشباع رنگ بیشتر خواهد شد.‏

  • VG‏ یا ‏Vector Graphic

سومین شاخص و آخرین مرحله در تعیین ‏CRI، نمودار گرافیکی تهیه می کنند و با کمک آن شیوه تغییر رنگ ‏در مقایسه با رنگ مرجع را مشخص می کنند.‏

چرا باید ‏CRI‏ دقت کرد و چه مزایایی دارد؟

شاید خیلی از افراد هنگام خرید منابع روشنایی نور چندان دقتی به ‏CRI‏ نداشته باشند. اما توجه به این موضوع ‏مزایای زیر را به همراه خواهد داشت:‏
•    امکان تشخیص رنگ واقعی هر محصول
•    افزایش آسایش و راحتی چشمان شما ‏
•    عوض نشدن رنگ محصولات بخاطر نورپردازی اشتباه در محیط
•    بالا بردن حس راحتی در محیط و خسته نشدن چشم در طولانی مدت

جمع بندی مطالب 

با توجه به موارد گفته شده مشخص شد که هر چقدر ‏CRI‏ یک منبع نوری به عدد 100 نزدیکتر باشد، تشخیص ‏رنگ واقعی اجسام به کمک آن راحتتر خواهد بود. بنابراین در خرید وسایل روشنایی باید به این مورد کاملا دقت ‏کرد. در حال حاضر لامپ های روشنایی ‏LED‏ بالاترین میزان ‏CRI‏ را دارند و برای خرید بهترین گزینه هستند.‏

نویسنده: علیرضا قانع